فرزندان ما ممکن است در دوران کودکی با بیماری‌های گوناگونی مواجه باشند. دندان‌های آسیب‌پذیر، نرمی استخوان، کمبود ویتامین، چاقی، رشد نامناسب، سوء تغذیه و بیماری‌ها و نارسایی‌های دیگری که بسیاری از آنها ناشی از وضعیت تغذیه کودکان است. حذف یا کاهش سهم یکی از گروه‌های هرم غذایی از سبد غذایی افرد می‌تواند بروز چنین بیماری‌هایی را در پی داشته باشد.
لبنیات از جمله مواد مغذی سرشار از ویتامین و املاح معدنی هستند که در اکثر مواقع سهمی که باید در سبد غذایی کودکان داشته باشند به آنها اختصاص نمی‌یابد. شاید مهمترین دلیل این غفلت از مصرف لبنیات هم آشنا نبودن افراد با ارزش غذایی و اهمیت استفاده از آنهاست. لبنیات در شکل‌های متنوعی، مانند شیر، ماست، پنیر، خامه، دوغ، کشک و غیره در دسترس هستند که هر یک خواص و ارزش غذایی خود را دارد. در این مقاله می‌کوشیم با اهمیت مصرف لبنیات در دوران کودکی اندکی آشنا شویم.
اهمیت مصرف لبنیات در دوران کودکی
شیر مادر نخستین و کاملترین غذایی است که نوزادان از آن تغذیه می‌کنند و همه نیازهای غذایی بدن خود را با آن رفع می‌نمایند. اما، پس از چند ماه غذاهای دیگری به عنوان غذاهای کمکی وارد سبد خوراک کودک می‌شوند و کم‌کم جای شیر مادر را می‌گیرند. این غذاهای کمکی باید از گروه‌های غذایی مختلف انتخاب شوند تا بتوانند جایگزین مناسب و کاملی برای شیر مادر باشند. ولی گاهی کودکان با طعم، بو یا حتی رنگ بعضی از خوراکی‌ها مشکل دارند و از خوردن آنها سر باز می‌زنند.
گروه غذایی لبنیات شیر و سایر محصولات تولیدشده از شیر را دربرمی‌گیرد و یکی از مهمترین و مقوی‌ترین گروه‌های غذایی است که متأسفانه بسیاری مواقع سهمی که باید، به آن اختصاص داده نمی‌شود. لبنیات دارای مقادیر زیادی کلسیم، پتاسیم و ویتامین‌های گوناگون است و می‌تواند تا اندازه زیادی نیاز بدن به مواد مغذی را برطرف سازد. ویتامین‌ها و املاح معدنی که کمبود آنها در بدن موجب بروز بیماری‌های مختلفی،در افراد خصوصاً در کودکان می‌شوند. مصرف لبنیات موجب استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها می‌شود، بدن را در برابر بیماری‌های عفونی مقاوم می‌سازد، به رشد و نمو کودکان کمک می‌کند و سبب ارتقا توان ذهنی و حافظه‌ای آنها می‌شود.
یکی از مشکلات اغلب افراد، خصوصاً کودکان با لبنیات اختلالات ناشی از هضم آنهاست. محصولات لبنی پروبیوتیک به حضم آسان غذا و بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کنند. پروبیوتیک یک باکتری مفید است که تولید محصولات لبنی غنی‌شده با آن تا اندازه‌ای مشکلات گوارشی ناشی از مصرف لبنیات را رفع می‌کند.
اهمیت مصرف شیر در دوران کودکی
شیر حاوی مقادیر قابل توجهی پروتئین، کلسیم، پتاسیم، فسفر و ویتامین D است و چربی موجود در آن به رشد کودکان کمک می‌کند. هر ۲۰۰ گرم شیر حاوی حدود ۲۵۰ میلی گرم کلسیم است و مصرف روزانه این مقدار شیر می‌تواند یک سوم نیاز بدن یک کودک یک تا سه ساله و یک‌چهارم نیاز بدن یک کودک چهار تا هشت ساله به کلسیم را برآورده کند. البته، متخصصان حوزه تغذیه مصرف شیر گاو را تا قبل از یک سالگی کودکان توصیه نمی‌کنند، اما پس از یک سالگی مصرف شیر و سایر محصولات لبنی، خصوصاً لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی مزایای بسیاری برای بدن خواهند داشت.
طبق گزارش‌های مؤسسه تحقیقات جهانی سرطان (WCRF) و آخرین تحلیل‌های علمی انجام‌شده، مصرف شیر و محصولات لبنی احتمالاً از بروز سرطان‌هایی مانند روده بزرگ، مثانه، معده و همچنین سرطان سینه جلوگیری می‌کند. کودکان دارای رژیم غذایی حاوی سهم بیشتری از لبنیات، کمتر به چاقی و دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. این کودکان، همچنین، از استحکام و سلامت بیشتری در استخوان‌ها و دندان‌ها برخوردار هستند. خوردن شیر می‌تواند به سلامت و حتی ترمیم پوست هم کمک کند.
خوردن لبنیات، به‌ویژه شیر، گاهی موجب بروز مشکلات و حساسیت‌هایی خصوصاً در کودکان می‌شود. ظهور لکه‌های قرمز پوستی، تورم لب‌ها و دور چشم‌ها، استفراغ تا حداکثر ۲ ساعت پس از خوردن شیر و مانند این‌ها می‌توانند در پی ایجاد چنین حساسیت‌هایی رخ دهند. می‌توان با مصرف شیرهای بدون لاکتوز بخشی از این مشکلات را رفع کرد. اما، در صورت تداوم چنین حساسیت‌هایی باید با متخصص تغذیه مشورت نمود.
همچنین، باید در مصرف شیر به فسادپذیری آن هم توجه داشت. شیر و سایر محصولات لبنی را باید در یخچال نگهداری کرد. تولید شیر ESL با افزایش زمان ماندگاری شیر و ایجاد طعم بهتر آن، گام مؤثری در افزایش مصرف شیر، به‌ویژه در کودکان است. در فرآیند Extended Shelf Life ESL که به آن فناوری ماندگاری طولانی‌مدت نیز گفته می‌شود، به شیر یک شوک حرارتی کوتاه وارد می‌کنند که طی آن تمام مواد فسادزای موجود در آن از بین می‌رود. این فرایند، علاوه بر ایجاد طعم بهتر در شیر، ماندگاری طولانی‌تری به آن می‌بخشد.
اهمیت مصرف ماست در دوران کودکی
کودکان ممکن است به دلایل مختلفی از خوردن شیر سر باز زنند. ماست به عنوان یک منبع عالی برای کلسیم می‌تواند تا اندازه‌ای جایگزین شیر شود. همچنین، ماست دارای پروتئین، فسفر و ویتامین B2 (ریبوفلاوین) بالایی است و طعم متفاوت آن جذابیت بیشتری برای کودکان دارد. آب ماست هم دارای چربی و کالری کم و ویتامین، کلسیم و پروتئین بسیار زیادی است و به متابولیسم بدن و حضم غذا کمک می‌کند، به همین دلیل هم به آن لقب سِرُم شیر داده‌اند.
امروزه، انواع مختلفی از ماست‌ها، از کم‌چرب گرفته تا پرچرب، و نیز ترکیباتی از ماست با طعم‌دهنده‌های متنوع در دسترس هستند که قادرند ذائقه‌های گوناگون را برآورده سازند. با توجه به میزان چربی ماست بهتر است از ماست‌های کم‌چرب استفاده کنید. ماست به افزایش طراوت پوست، ساخت عضله، استحکام استخوان و سلامت روده کمک می‌کند و ممکن است سبب کاهش وزن شود. البته، کسانی که تحمل حضم لاکتوز را ندارند ممکن است با خوردن ماست دچار مشکلات گوارشی شوند.
اهمیت مصرف پنیر در دوران کودکی
برخلاف آنچه شاید بسیاری از ما شنیده باشیم که می‌گویند مصرف پنیر سفید موجب کندذهنی می‌شود، اتفاقاً پنیر با داشتن منبعی بسیار غنی از ویتامین‌ها و املاح معدنی بهبود رشد کودکان و ارتقا عملکرد ذهنی آنان را در پی دارد. پنیر پروتئین بالایی دارد و ویتامین‌های مختلفی را به بدن می‌رساند. دارای کلسیم، سدیم، فسفر، روی و آهن است و کربوهیدرات اندکی را در خود جای داده است.
پنیر برای سلامت قلب، پیشگیری از پوکی استخوان و رشد سلول‌های سرطانی، بهبود عملکرد دستگاه ایمنی بدن، درمان فشار خون بالا، پیشگیری از دیابت، سلامت دندان، کاهش استرس و ساخت ماهیچه سودمند است. پنیرها در انواع گوناگونی تولید می‌شوند و همین تنوع در شکل و طعم می‌تواند برای کودکان جذاب باشد. یک لقمه ساده نان و پنیر جایگزین خوبی برای تغذیه‌های ناسالم کودکان در مدرسه است، خصوصاً اگر با مقداری گردو یا سبزی‌جات همراه شود.
اهمیت مصرف سایر محصولات گروه لبنیات در دوران کودکی
مصرف سایر محصولات گروه لبنیات هم می‌تواند هر یک به جای خود مقادیر ارزشمندی از ویتامین و املاح معدنی را به بدن برساند. خامه و کره با توجه به چربی زیاد بهتر است کمتر استفاده شوند. مصرف متوسط روزانه یک تا دو قاشق غذاخوری خامه برای کودکان مناسب است. دوغ و کشک هم مانند سایر لبنیات دارای پروتئین، املاح معدنی و ویتامین‌های مفیدی است که مصرف آنها بخش مهمی از نیاز بدن را برطرف می‌سازد.
با مقاومت کودکان در برابر مصرف لبنیات چه کنیم؟
کودکان غالباً در برابر مصرف لبنیات، خصوصاً شیر، مقاومت زیادی از خود نشان می‌دهند. گاهی با مزه یا بوی آن مشکل دارند و گاهی هم حتی رنگ سفیدش را دوست ندارند.
می‌توان با طعم‌دار کردن شیر به‌وسیله ترکیب با مواد غذایی دیگر، مانند شیرقهوه، شیرکاکائو، شیرموز، شیرعسل، شیرخرما و محصولاتی از این دست تا اندازه‌ای رضایت کودکان را به دست آورد. استفاده از شیر در خوراک‌های مختلف مانند شیربرنج، سوپ، فرنی، دسر، اسموتی‌ها و غیره هم سبب جلب ذائقه کودکان می‌شود. راجع به کودکانی که با رنگ شیر مشکل دارند می‌توان از لیوان‌های نی‌دار یا شیرهای بسته‌بندی‌شده تک نفره استفاده کرد.
مخلوط ماست با میوه‌های مختلف هم با خلق طعم‌های جدید کودکان را متقاعد به مصرف این محصول لبنی می‌کند. ترکیب پنیر با گردو یا سایر خوراکی‌های مناسب دیگر نیز مزه جذابی را برای کودکان به وجود می‌آورد. خامه عسلی یا خامه کاکائویی هم کودکان را به مصرف آن ترغیب می‌کند. افزودن نعناع یا پونه به دوغ علاوه بر ایجاد طعم مطبوع، از سردی دوغ می‌کاهد و موجب بهبود عملکرد دستگاه گوارش می‌شود.
از مصرف لبنیات خصوصاً در دوران کودکی غافل نشویم
به‌هرحال، نباید از مصرف لبنیات با این همه ارزش غذایی، خصوصاً در دوران کودکی، غافل ماند و می‌توان با خلق طعم‌های تازه و شکل‌های جدید در مصرف لبنیات، کودکان را با این گروه مهم غذایی آشتی داد. برندهای لبنی در بازار می‌کوشند با ایجاد طعم‌های جدید و مفید در محصولات مختلف خود، دوشادوش خانواده‌ها به بهبود تغذیه کودکان کمک شایانی نمایند. حفظ و بالاتر از آن، بهبود و غنی‌سازی ارزش غذایی محصولات لبنی و تهیه کاملاً بهداشتی و استریل آنها، در کنار خلق مزه‌های جذاب و بسته‌بندی‌های شکیل، لبنیات را به یاری صمیمی و همراه در سبد غذایی خانوار تبدیل کرده است.